Nhắc tới mạ vàng, người trong nghề không thể không biết đến làng nghề dát vàng Kiêu Kỵ, một làng nghề nổi danh với tay nghề mạ vàng lâu đời và đã được khẳng định theo thời gian. Có thể nói, các di tích lịch sử hay các công trình mạ vàng nổi tiếng ở Hà Nội gần như tất cả đều do các nghệ nhân làng Kiêu Kỵ làm nên.
Ngay khi bước vào đến đầu làng, bạn đã có thể nghe thấy những tiếng búa đập…vàng vang lên giòn giã. Làng nghề dát vàng Kiêu Kỵ trước thuộc đất Đông Ngàn, Kinh Bắc khi xưa, nay thuộc Gia Lâm Hà Nội.’
Làng nghề dát vàng Kiêu Kỵ- niềm tự hào của một thế hệ
Ông tổ của nghề dát vàng Kiêu Kỵ có tên là Nguyễn Quý Trị, một tiến sĩ dưới đời vua Lê Cảnh Hưng (1740 – 1786). Ông sinh ra và lớn lên ở làng Hội Xuyên, xã Liễu Trai (Hải Dương) . Năm 1763, khi đang giữ chức Binh Bộ Tả Thị Lang – Hàn lâm Viện trực học sĩ, vua đã cử ông đi sứ sang Trung Quốc ông được vua cử đi sứ sang Trung Quốc. Ở đây, ông đã học được nghề làm vàng bạc để sơn thếp lên hoành phi, câu đối… Sau khi về nước, ông đã truyền nghề lại cho người dân trong làng Kiêu Kỵ bởi ngôi làng này có vị trí khá gần với kinh thành Thăng Long, rất tiện lợi cho việc thi công các công trình đền điện, chùa miếu, ngai vàng, tượng phất… thiếp vàng của vua chúa ở kinh đô.
Nghề dát vàng đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên trì cùng những thao tác và kỹ thuật đòi hỏi có sự khéo léo và chính xác. Chính vì vậy, đây là một làng nghề truyền thống độc đáo “độc nhất vô nhị” của nước ta.
Đầu tiên cần nói đến là trước hết là việc pha chế nguyên liệu. Vàng sẽ được cho vào nồi làm bằng đất sét chỉ to hơn ngón chân cái, được nấu trên bếp lò có bễ kéo bằng tay cho đến khi vàng bạc chảy ra. Sau khi vàng được nung chảy hoàn toàn, họ sẽ đổ dung dịch ra một rãnh nhỏ bằng nửa chiếc đũa, thành thỏi dài 10cm. Tiếp đó, người dân làng Kiêu Kỵ sẽ đem những thỏi vàng này đập diệp (đập mỏng), bề ngang 1cm và cắt thành các ô vuông nhỏ 1cm2 sau đó đặt vào lá quỳ mỏng nhưng rất dai (loại giấy được làm bằng loại bồ hóng đặc biệt, trộn với keo da trâu bền chắc, thường làm tranh Đông Hồ ).
Các nghệ nhân Kiêu Kỵ sẽ phải đập liên tục trong 1 giờ
Mỗi quỳ 500 lá và trên mỗi lá được đặt một mảnh vàng nhỏ 1cm2 rồi gói lại bằng vải dường bâu, tiếp đó đặt lên đe đá và đập mỏng ra bằng loại búa chuyên dụng (loại búa chỉ có ở làng nghề dát vàng Kiêu Kỵ) cho tới khi mảnh vàng mỏng tràn lên lá quỳ. Muốn có một lá vàng mỏng đảm bảo tiêu chuẩn, người thợ sẽ phải đập liên tục trong vòng 1 giờ đồng hồ (khoảng 400 nhát búa) .
Tiếp sau đó sẽ là công đoạn cắt lá vàng đã được dát mỏng thành 12 mảnh sau đó tiếp tục với lá vàng khác. Sau khi đã hoàn thành, họ sẽ gỡ vàng và giao trả thành phẩm cho khách hàng. Bởi vì vàng được dát vô cùng mỏng nên người thợ sẽ phải làm việc trong phòng kín và đeo khẩu trang để tránh cho việc thở quá mạnh làm bay mất những lá vàng này.
Những miếng vàng mỏng “muốn bay của các nghệ nhân Kiêu Kỵ”
Có thể nói, làng nghề dát vàng Kiêu Kỵ chính là làng nghề “giàu có nhất Việt Nam” và cũng là làng nghề “uy danh” nhất hiện nay.
Tháng Năm 22, 2016
